Podczas prowadzonej przeze mnie lekcji języka polskiego dla cudzoziemców w klasie skupiającej osoby różnych narodowości, jeden z moich tureckich uczniów zapytał z rezygnacją w głosie: „Dlaczego mówicie wszystko na odwrót?”.
Miał racje. Według Turków budujemy zdania od końca. I vice versa.
Zarówno dla Polaków uczących się języka tureckiego, jak i dla Turków próbujących opanować język polski, podstawową trudnością jest budowa zdania. Wynika to z faktu, że nasze języki pochodzą z różnych grup. Język turecki należy do grupy ałtajskiej, w skład której wchodzą także języki mongolskie i tungusko - mandżurskie, nasza rodzima mowa do indoeuropejskiej. Toteż zdanie: „Bardzo lubię uczyć się języka polskiego”, Turek powie w charakterystycznym dla swojego języka szyku „Polskiego języka uczyć się bardzo lubię”.
Pewnym novum dla osób posługujących się językiem polskim jest na pewno aglutynacyjny charakter tureckiego. Co to znaczy? Otóż Turcy tworzą i odmieniają słowa za pomocą cząstek dodawanych zawsze na końcu wyrazu, będącego rdzeniem słowa. Przykładowo: ev – to w tłumaczeniu na język polski „dom”, evim – znaczy tyle co „mój dom”, eve – „do domu”, evde – „w domu”, evden – to tyle co „z domu”, evler – „domy”, evlerde „w domach”, ev - ler- imiz- de – „w naszych domach’.
Cząstek słowotwórczych można dodawać kilka do jednego wyrazu, jedna po drugiej i w zasadzie nieskończoną ilość, co dla osoby zaczynającej dopiero przygodę z nauką, może stanowić nie lada łamigłówkę. Zresztą sami Turcy lubią się bawić w tworzenie długich wyrazów i mają niezły ubaw słuchając, jak ktoś łamie sobie język, próbując je wymówić. Efektem tych kalamburów językowych jest na przykład wyraz: ‘muvaffakiyetsizleştiricileştiriveremeyebileceklerimizdenmişsinizcesine’ co w tłumaczeniu z języka tureckiego na polski, oznacza: ‘Tak jak gdybyś należał do tych, których nie będziemy w stanie z łatwością przekształcić w twórcę tych, którym się nie powiodło’. Tak, tak wyraz składa się z 70 liter!
Dużym wyzwaniem, ale zarazem fascynującą przygodą w nauce tego języka jest z pewnością leksyka, czyli słownictwo. Wędrując przez stepy Azji od gór Ałtaj aż po Anatolię, Turcy czerpali garściami ze skarbnicy leksykalnej innych narodów. Stąd też w języku tureckim można znaleźć niezwykłe bogactwo słów z różnych narzeczy, między innymi perskiego oraz arabskiego, dla których trudno Polakowi znaleźć analogię zarówno w polskim jak i w innych językach europejskich. Choć niektóre słowa na pewno nie będą brzmiały nam obco. W języku polskim wiele mamy słów pochodzenia arabskiego, jak chociażby sofa, bazar, imam, islam, haracz, które weszły do naszego języka na przestrzeni wieków, a to przyniesione przez kupców osmańskich, a to znów podchwycone przez podróżników czy posłów, bywających na sułtańskim dworze. Te orientalne słowa zapamiętuje się całkiem dobrze, a i znaczenie jest trudno pomylić.
Na koniec wszystkim, którzy dopiero rozpoczynają przygodę z językiem tureckim chciałabym przypomnieć, że jeszcze w początkach dwudziestego wieku nauka tej mowy była przedsięwzięciem znaczenie trudniejszym. A to za sprawą alfabetu arabskiego, którym posługiwali się Turcy. Wprowadzenie w 1928 roku liter łacińskich, było nie tylko krokiem milowym w walce z analfabetyzmem w Turcji, ale też sprawiło, że język turecki stał się bardziej przystępny dla Europejczyków.
Zachęcam więc do nauki choćby kilku podstawowych słów i zwrotów, które mogą nam się przydać podczas podróży po tym pięknym kraju.
